Буган чулуун хөшөө

Буган чулуун хөшөө

Монгол орны хүрэл зэвсгийн үеийн дурсгалуудын дотор буган чулуун хөшөө онцгой байр суурь эзэлдэг. Буган чулуун хөшөө Монгол орны баруун болон баруун хойт хэсэг, Тува, Байгалийн чанад нутагт үлэмж  тархжээ. Буган чулуун хөшөөг эдүгээ зарим судлаач баруун хойт Монголын биеэ даасан соёл хэмээн үзэж байна.
    Археологичдын судалгаагаар өдгөө Монгол орны нутгаас нийт 500 гаруй буган хөшөө олдоод байгаагийн нэгэн хэсэг нь Ховд аймгийн Мөст сумын нутаг Бодончийн гол сав дахь Баянзүрхийн буган чулуун хөшөөд юм. Эдгээр хөшөөд нь х.ө 460 35/ 406//, д.у 0920 17/ 366//-ын солбилцолд д.т.д 2502 метрийн өндөрт байрлана.
    Баянзүрхийн буган хөшөө нь Мөст сумын төвөөс баруун зүгт 50 гаруй км-т Баянзүрх багийн төвийн орчимд бий. Энэ хөндийд нийт 30 гаруй буган чулуун хөшөө байдаг. Баянзүрхийн буган хөшөө нь “Тал дахь уран баримлын үзэсгэлэн” мэт сүрлэг бөгөөд Баруун Монгол дахь буган хөшөөний хамгийн том цогцолбор юм.
Дээрх дурсгал буй газар орон нь эртний түүх соёлын дурсгалуудаар арвин баялаг. Тухайлбал буган хөшөөдөөс чанх өмнө зүгт овоолоостой хүрээ далантай хэд хэдэн том хиргисүүр, 10 гаруй булш буй бөгөөд энэ нь Баянзүрхийн хөндий Баруун Монголын эртний түүх соёлын чухал бүс нутаг агсныг илтгэнэ.

Сөртийн хөшөө чулууд
Сөртийн хөшөө чулуудыг анх 1961 онд В.В.Волков, Ц.Доржсүрэн нар судалж товч тодорхойлолт үйлджээ. Үүний дараа 1988 онд МЗТСХЭ-ийн Хангайн анги эдгээр хөшөөг судлан шинжилсэн байна.
Сөртийн хөшөө чулууд нь Ховд сумын төвөөс баруун урагш 6 км-т х.ө 480 04/ 385//, д.у 0910 21/ 914//-ын солбилцолд д.т.д 2048 метрийн өндөрт байрлана. Энд нийт 8 хөшөө чулуу бий.
Хөшөөг саарал болон хар саарал өнгийн боржин чулуугаар үйлджээ. Хөшөөг баруунаас зүүн тийш чиглэлтэйгээр нэг шугаманд зэрэгцүүлэн босгосон байна. Хөшөө тус бүрийн гадна талаар 1.5х1.5 метр дөрвөлжин чулуун хүрээ татаж, түүний голд хөшөө чулууг газарт суулгажээ.